Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου 2012

ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ, ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ ομορφιά και αντίσταση

Προχθές ένας φίλος μού έκανε πάσα μία συνέντευξη του Διονύση Σαββόπουλου, που είχε δοθεί πριν λίγο καιρό (αρχές Αυγούστου) για το site τής LiFO. Τη συνέντευξη (την οποίαν αγνοούσα) είχε πάρει ο Άρης Δημοκίδης με αφορμή μια συναυλία του Σαββόπουλου που θα δινόταν στο Sani Resort της Χαλκιδικής την 4/8 και που θα είχε τίτλο «Ο Πολιτευτής» και υπότιτλο «Μουσικοπολιτικά και άλλα». Όποιος θέλει να ρίξει μια ματιά είναι εδώ http://www.lifo.gr/team/bitsandpieces/32052. O δημοσιογράφος έχει επιλέξει ως επικεφαλίδα μία φράση από τη συνέντευξη, εκεί όπου ο Σαββόπουλος λέει πως «αντίσταση δεν είναι οι μούντζες, αλλά η ίδια η ομορφιά!». Ας πω από τώρα πως διαφωνώ μ’ αυτό –αν και ακούγεται πολύ ωραίο, για να διαφωνεί κανείς– και θα εξηγήσω στη συνέχεια που ακριβώς εστιάζονται οι αντιρρήσεις μου. Εκείνο όμως που με στενοχώρησε (να μην πω με εκνεύρισε) περισσότερο και από τα λεγόμενα του Σαββόπουλου, ήταν μία από τις ερωτήσεις του Δημοκίδη, ο οποίος κάποια στιγμή τοποθετείται (δίνοντας τη σκυτάλη στον Σαββόπουλο να συνεχίσει) λέγοντας το ανεκδιήγητο: «Ο Μάνος Χατζιδάκις λοιπόν. Να ένας πραγματικός αντιστασιακός».
Έχω όχι την αίσθηση αλλά τη βεβαιότητα πως οι λέξεις έχουν χάσει πια τη σημασία τους. Τη χάνουν όταν τις χρησιμοποιούν άνθρωποι που αγνοούν, που λειψά υπολογίζουν, διαστρεβλώνοντας (κάποιες φορές παρά τη θέλησή τους) έννοιες και νοήματα. Διαβάστε τι απάντησε ο Σαββόπουλος και επανέρχομαι…
«Σημαντικότατος αντιστασιακός! Υπάρχει μια παράδοξη πράξη αντίστασης μέσα σ’ αυτά τα αγαπημένα τραγούδια του Χατζιδάκι. Διότι αντίσταση δεν είναι οι μούντζες – η ίδια η ομορφιά είναι αντίσταση. Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε: ‘Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο’. Κι αν θέλετε τη γνώμη μου –και πολλών άλλων ευτυχώς– μια κορυφαία πράξη αντίστασης στη χούντα ήταν ο Μεγάλος Ερωτικός του Χατζιδάκι το 1972».

Είμαι fan του Μάνου Χατζιδάκι και των τραγουδιών του από χρόνια· περισσότερο από πολλούς που παριστάνουν τους «χατζιδακικούς», γράφοντας ασυναρτησίες στα περιοδικά, στα blogs και τις εφημερίδες. Κάθισα, έτσι για τη φάση, και μέτρησα το ηχογραφημένο υλικό (αφήνω το έντυπο – βιβλία, δεκάδες συνεντεύξεις σε περιοδικά και εφημερίδες) που έχω στη διάθεσή μου και αφορούν στον Χατζιδάκι (κάποιοι, ίσως, θυμούνται τη συνέντευξή του στον Ρένο Αποστολίδη, που είχα ανεβάσει παλαιότερα). Υλικό, που έχω πληρώσει από την τσέπη μου –δεν μου το χάρισε κανένας– και το έχω απολαύσει και μελετήσει. 20 LP, 16 CD, 11 δίσκους 45 στροφών κι ένα 10ιντσο. Ήτοι 48 κομμάτια… Εντάξει, άλλοι μπορεί να έχουν περισσότερα ή λιγότερα – δεν ανταγωνίζομαι κανέναν. Έχω, εν πάση περιπτώσει, ό,τι μ’ ενδιαφέρει να έχω από το χατζιδακικό έργο. Και βεβαίως αναγνωρίζω κι εγώ –όπως και χιλιάδες άλλοι Έλληνες– τον Μάνο Χατζιδάκι ως έναν κορυφαίο συνθέτη/τραγουδοποιό (και όχι μόνον Έλληνα), δίχως να τον έχω λογαριάσει ποτέ ως «αντιστασιακό»· κάτι που, με κανέναν τρόπο, δεν τον ρίχνει στη συνείδησή μου. Πώς θα ήταν δυνατόν;

Οι λέξεις αλλάζουν νοήμα μέσα στις εποχές και αυτό μας δυσκολεύει. Αν με ρωτήσετε, σήμερα, τι σημαίνει «αντιστασιακός» δεν ξέρω να σας απαντήσω. Θα συμφωνήσω σχεδόν με τη ρήση του Σαββόπουλου πως «αντίσταση δεν είναι οι μούντζες», ή τουλάχιστον δεν είναι μόνον αυτές (ας μην είμαστε τόσο μπλαζέ, τόσο «υπεράνω» έναντι της εσώψυχης αγανάκτησης), μένω όμως εντελώς ακάλυπτος από το «(αντίσταση) είναι η ίδια η ομορφιά». Ξεκινώντας να λέμε διάφορα, ό,τι θέλουμε ή ό,τι μας κατέβει, δεν θα μπορέσουμε να συνεννοηθούμε. Αφήνω δε το ότι υπάρχει κίνδυνος να ξεχάσουμε κι αυτά που ξέρουμε.
Έτσι λοιπόν και παρότι, σήμερα, είναι κάπως δύσκολο να προσδιορίσουμε τι ακριβώς σημαίνει «αντίσταση» (μπορεί αύριο να το μάθουμε…), δεν είναι καθόλου δύσκολο να πούμε τι σήμαινε «αντίσταση» στην περίοδο της χούντας. Σ’ αυτό θα έπρεπε να συμφωνήσουμε, δίχως πολλά λόγια. Όταν όμως αρχίζουμε το πράγμα να το τραβάμε, λέγοντας πως η «ομορφιά» ήταν «αντίσταση» και άλλα τέτοια απροσάρμοστα, φοβάμαι πως το μόνο που θα απομένει είναι να βρυκολακιάσουν οι νεκροί του Πολυτεχνείου, όπως και οι δολοφονημένοι από το κράτος και το παρακράτος της ακροδεξιάς, και ν’ αρχίσουν να μας κυνηγάνε. Για μένα είναι ύπατη ντροπή και ασέβεια, σκέτο όνειδος, όταν υπάρχουν νεκροί, νέοι (και λιγότερο νέοι) που έδωσαν την ίδια τους τη ζωή για τις ιδέες τους, που μάτωσαν στις φυλακές και τα ξερονήσια (η λήθη ορισμένων είναι απελπιστική) να βγαίνουν 40 χρόνια μετά κάποιοι –όποιοι κι αν είναι αυτοί– και να μιλάνε για «ομορφιές» και για άλλες τέτοιες ασυναρτησίες. Και καλά ο Σαββόπουλος, έχει πει διάφορα κατά καιρούς, αλλά ένας νέος άνθρωπος όπως ο Δημοκίδης (ο οποίος κάνει καλή δουλειά στη LiFO και ενίοτε τον απολαμβάνω – πήρε και σωστή θέση στο ζήτημα που ανέκυψε προσφάτως, γράφοντας για «τερατώδεις συγκρίσεις» μεταξύ Αριστεράς και Χρυσαυγής) είναι δυνατόν να εκστομίζει τέτοιες κοτσάνες; Για να πάμε και παραμέσα, γιατί το πράγμα, δυστυχώς, είναι δύο φορές ασέβεια και όνειδος.

Το έχω ξαναγράψει και στενοχωριέμαι όταν καλούμαι να το επαναλάβω, αλλά μπροστά στην ιστορία, μπροστά στο ντοκουμέντο, οφείλουμε να είμαστε άπαντες κοκκαλωμένοι. Ο Μάνος Χατζιδάκις την εποχή που ηχογραφούσε τον «Μεγάλο Ερωτικό» (τέλη 1972) συνεργαζόταν με τη χούντα (δίχως αυτό να σημαίνει πως ήταν χουντικός). Μπορεί κάποιοι να πέφτουν απ’ τα σύννεφα, αν δε το έχουν ξανακούσει ή διαβάσει στο δισκορυχείον, αλλά αυτή είναι η αλήθεια. Αναφέρομαι στο τουριστικό LPGreece” [National Tourist Organisation SPR 114], μια παραγωγή του χουντικού ΕΟΤ που ηχογραφήθηκε τον Οκτώβριο του 1972 με επιμέλεια (διεύθυνση, ενορχήστρωση κ.λπ.) του Χατζιδάκι, ένα άλμπουμ που ξαναβγήκε στην Μεταπολίτευση (12/1974) και δοξάστηκε ως «Ο Σκληρός Απρίλης του ’45» [MINOS MSM 221]. Μάλιστα στο περιοδικό Επίκαιρα της εποχής (τεύχος 222, 3-9/11/1972, σελ.34) υπάρχει πόζα του Μάνου Χατζιδάκι με τον υπουργό Οικονομικών της χούντας Ιωάννη Κούλη, με τη φωτογραφία του Παπαδόπουλου ανάμεσά τους στον τοίχο. Τη φωτογραφία δεν θα την αναδημοσιεύσω, επειδή δεν μ’ ενδιαφέρει το… sharing και το σκάνδαλο (καθότι ορισμένοι μπορεί να το πουν κι αυτό), μεταφέροντας μόνο τη λεζάντα της: «Χαμόγελα και θερμή χειραψία μεταξύ του υπουργού Οικονομικών κ. Κούλη και του Μάνου Χατζιδάκι. Ο μουσικοσυνθέτης επισκέφθηκε τον κ. υπουργό την περασμένη εβδομάδα. Μεταξύ άλλων, η συζήτηση περιεστράφη και σε θέματα σχετικά με το μουσικό θέατρο». Δεν μπορώ να γνωρίζω τα «άλλα» που συζήτησαν οι Κούλης και Χατζιδάκις, εκείνο όμως που γνωρίζω είναι πως η περίοδος ετοιμασίας-ηχογράφησης του «Μεγάλου Ερωτικού» συμπίπτει με τη συγκεκριμένη επίσκεψη-συνεργασία και βεβαίως με την παραγωγή του «χουντικού» LP Greece” (Οκτώβριος-Νοέμβριος του ’72). Έτσι, λοιπόν, όπως αντιλαμβάνεστε, όταν κάποιος λέει πως «μια κορυφαία πράξη αντίστασης στη χούντα ήταν ο Μεγάλος Ερωτικός του Χατζιδάκι το 1972», είναι έκθετος όχι μόνο για λόγους… ομορφιάς, αλλά και επειδή ξεφεύγει από τα όρια της πιο κοινής λογικής· να αποκαλεί δηλαδή «αντιστασιακό» κάποιον που είχε δούναι και λαβείν, την ίδιαν ακριβώς εποχή, με το καθεστώς.

Έχω διαβάσει άπειρες συνεντεύξεις του Μάνου Χατζιδάκι. Πουθενά δεν θυμάμαι να παριστάνει τον αντιστασιακό και πολύ περισσότερο δεν θυμάμαι ποτέ να αποκαλούσε τον «Μεγάλο Ερωτικό» του… πράξη αντίστασης. Όσοι (Γιάννης Μπέζος, Διονύσης Σαββόπουλος, Άρης Δημοκίδης και δεν ξέρω ποιοι άλλοι ακόμη) επιχειρούν να αποδώσουν εκ των υστέρων στον Μάνο Χατζιδάκι αντιστασιακή προσφορά (δια του «Μεγάλου Ερωτικού») ας γνωρίζουν πως πράττουν μέγιστο ατόπημα. Και προς την Ιστορία (που, για την ίδιαν εποχή, έχει να επιδείξει νεκρούς, αίμα και δάκρυα, αληθινούς αντιστασιακούς δηλαδή), αλλά και προς τον μεγάλο έλληνα συνθέτη (που, στα κατοπινά χρόνια, υπήρξε φειδωλός στις δηλώσεις του για τα πεπραγμένα εκείνου του καιρού).

16 σχόλια:

  1. http://www.youtube.com/watch?v=29ehQ59SihY

    Αντρέας

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Μας έχουν σκοτίσει με τη «χυδαιότητα των συνταγματαρχών». Ποια χυδαιότητα και παπαριές; Η χυδαιότητα ήταν το πρόβλημα; Και ποιος την γαμ@@σε την χυδαιότητα; Ελεύθερος ήσουν (πλην Θεοδωράκη) να βγάλεις ό,τι μουσική γούσταρες, πηγαίνοντας κόντρα σε ό,τι σ’ ενοχλούσε αισθητικώς. Και αυτό τέλος πάντων έπραξε και ο Μαμαγκάκης και ο Μαρκόπουλος και ο Ξαρχάκος και ο Μούτσης, αλλά και ο Σαββόπουλος και ο Χατζιδάκις και δεκάδες άλλοι. Εξάλλου, υπήρξαν περίοδοι στην Μεταπολίτευση (να μη μιλήσω για σήμερα) όπου η χυδαιότητα τής δημοκρατικά εκλεγμένης εξουσίας χτύπησε κόκκινο. Δεν ξέρω αν η χούντα έφθασε ποτέ στη χυδαιότητα π.χ. της πασοκικής Αυριανής (την οποίαν δεν υπήρχε λόγος να μας την υπενθυμίσει, και με κατακριτέο για μένα ύφος, ο Σαββόπουλος στο βίντεο).

    Το πρόβλημα, το ζήτημα, το εγκληματικό γεγονός (καθότι όταν μιλάμε για «χυδαιότητες» κι άλλες τέτοιες αηδίες, συνήθως ξεχνάμε τα εγκλήματα) ήταν ότι η χούντα έβαψε τα χέρια της στο αίμα. ΒΑΣΑΝΙΣΕ, ΕΞΟΡΙΣΕ, ΣΚΟΤΩΣΕ, περιορίζοντας βεβαίως και την «ελεύθερη διακίνηση των ιδεών» κυρίως στο πρώτο μισό της (μετά επικράτησε η λεγόμενη «φιλελευθεροποίηση»). Αυτό κάνει τη διαφορά και όχι η «χυδαιότητα». Και κανείς δεν έκανε αντίσταση απέναντι σ’ αυτές τις δολοφονικές πρακτικές τραγουδώντας το «Μεγάλο Ερωτικό». Μαρκόπουλο, Ξαρχάκο, Θεοδωράκη της παρανομίας και… Κοινούση τραγουδούσαν οι άνθρωποι. Και πόσο «ανάρπαστος» έγινε τάχα ο «Μεγάλος Ερωτικός» όταν βγήκε; Εγώ θυμάμαι πως γύρω στο 1980 είχα βρει κι είχα αγοράσει από κανονικό δισκάδικο (όχι second hand) την πρώτη έκδοση με το ένθετο με τους στίχους – που σημαίνει πως είχε μείνει στο ράφι ο δίσκος 6-7 χρόνια. Τέλος πάντων. Άμα έχει στοιχεία ο Σαββόπουλος των πωλήσεων του «Μεγάλου Ερωτικού» το 1973-74 να μας τα πει να τα μάθουμε κι εμείς.

    Εγώ πάντως εκείνο που κάνω χάζι στο βίντεο είναι την ενεά δημοσιογράφο, που έχει μόνον αυτιά. Κι αυτά για ν’ ακούει, απλώς, τον έξαλλο ομιλητή...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αγόρασα χθες και αρχίζω να διαβάζω σιγά-σιγά το βιβλίο τού ή καλύτερα για τον Τάσο Φαληρέα «Χαριστική Βολή» [Ιστός, Αθήνα 2011]. Εκεί υπάρχει ένα κεφάλαιο που τιτλοφορείται «Τι θυμάμαι από τον ‘Μεγάλο Ερωτικό’». Στο τέλος του ο Φαληρέας, που τότε (1972) δούλευε στην Lyra, αναφέρεται στις πωλήσεις τού δίσκου. Τα κεφαλαία είναι δικά μου:

      «Παρακολουθούσα κάθε μέρα τις πωλήσεις. Ακριβός ένα χρόνο από την έκδοση του δίσκου εκείνος (σ.σ. ο Χατζιδάκις) με ρώτησε πρώτη φορά. ΜΟΥΔΙΑΣΜΕΝΟΣ του απάντησα: ‘11.000 αντίτυπα’. Τώρα (σ.σ. το 1997) έχει περάσει τις 100.000). Με κοίταξε με νόημα, μου είπε: ‘νικήσαμε’. Ποτέ δεν κατάλαβα τι ήθελε να πει».

      Όταν ο Σαββόπουλος λέει στην Τσαπανίδου (http://www.youtube.com/watch?v=29ehQ59SihY) πως ο δίσκος έγινε ανάρπαστος επί χούντας έχει λάθος. Ένας δίσκος που πουλάει μέσα σ’ ένα χρόνο (το 1973) 11 χιλιάδες αντίτυπα, κατορθώνοντας να ξεπεράσει μέσα σε 25 χρόνια τα 100 χιλιάδες αντίτυπα δεν έγινε ποτέ «ανάρπαστος».

      Διαγραφή
  3. όταν ο Ραφαηλίδης ξεφτέλιζε τον Σαββόπουλο το 1992

    http://www.youtube.com/watch?v=dxjie9pvmPo

    Ι.Τζόνσον

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ι. Τζόνσον, λυπάμαι αλλά έπρεπε να διαγραφεί μια λέξη από το σχόλιό σου.

    Το είδα το βίντεο, το είχα δει και παλαιότερα. Δεν μπορώ να πω πως ταυτίζομαι με όσα λέει ο Ραφαηλίδης, αλλά εν πάση περιπτώσει είναι πιο κοντά στις απόψεις μου εν σχέσει με τον Σαββόπουλο. Εκείνη την εποχή υπήρχε μεγάλη ένταση στο χώρο (με αφορμή μια ταινία της Φρίντας Λιάππα) και πολλοί έρχονταν στις κουβέντες «φτιαγμένοι», έτοιμοι για να πλακωθούν. Όταν υπάρχει ένταση σε μια συζήτηση, και μάλιστα στα όρια της έκρηξης, δεν μπορεί να βγουν σωστά συμπεράσματα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Ραφαηλίδης βρίσκεται σε σύγχυση. Είναι φανερό πως «τα έχει πάρει» και πάνω εκεί του φεύγουν πράγματα. Επικαλείται τον Θεοτοκά για να βρει επιχειρήματα έναντι του Σαββόπουλου, αλλά ο Θεοτοκάς ήταν υπέρμαχος του «ευρωπαϊκού πνεύματος», με την όποια κριτική στάση του. Γράφει στο βιβλίο του «Ελεύθερο Πνεύμα» [Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1973] που πρωτοκυκλοφόρησε το 1929: «Σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα αισθανόμαστε αμέσως μια ιδιαίτερη έκφραση, μοναδική και αμίμητη, μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, ζωντανή και αεικίνητη, δημιούργημα της φύσης, των αιώνων και της ιδιοφυΐας ενός λαού».

    Και αυτό περί Γιαγκούλα που λέει ο Ραφαηλίδης, ο Θεοτοκάς δεν το συσχετίζει με τον Καντ και τον Χέγκελ, αλλά με τον Καβάφη(!), τον οποίον (ο Θεοτοκάς) δεν τον ενέτασσε στην ποιητική «πρωτοπορεία» (χωρίς πάντως να τον απορρίπτει). Γράφει χαρακτηριστικά στο ίδιο βιβλίο του ’29: «Προσωπικά ένας οποιοσδήποτε Γιαγκούλας των ελληνικών βουνών μ’ ενδιαφέρει πολύ περισσότερο από ό,τι μ’ ενδιαφέρει ο Αλεξαντρινός ποιητής».

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. και πάλι όμως ο Θεοτοκάς λέει βλακείες.
    κ'εγώ δεν συμφωνώ εντελώς με τον Ραφαηλίδη στο συγκεκριμένο βίντεο,ωστόσο το ότι ο Σαββόπουλος επιτέλους το βουλώνει και δεν επιδίδεται στις ακατάσχετες μπουρδολογίες του ,μου αρκεί.τέτοια κουβέντα αποκλείεται να γίνοταν στην τηλεόραση αυτή την εποχή.
    υ.γ.ελπίζω να μην λογοκρίνεις και το ακατάσχετες μπουρδολογίες
    Ι.Τζόνσον

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ωραίο θέμα. Νομίζω ότι δεν του ξέφευγαν του Ραφαηλίδη, άλλωστε επαναλάμβανε πράγματα που είχε γράψει συχνά. Ο Θεοτοκάς στο παραπάνω απόσπασμα ήταν υπέρμαχος του "ευρωπαϊκού πνεύματος" αλλά αναφερόταν στο λαό, όχι στους καλλιεργημένους δημιουργούς. Ο Ραφαηλίδης, αντίθετα, υποστήριζε τη δύσκολη, στοχαστική τέχνη έναντι του άδολου ("ναΐφ") ταλέντου. Πρόκειται για μια κατά βάση ελιτίστικη θέση, που όμως διεκδικεί περγαμηνές προοδευτικού ορθολογισμού με το προβληματικό αλλά με κόκκους αλήθειας τσουβάλιασμα ρομαντισμού, πρωτοποριών και φασιστικής αισθητικής που επιχειρεί (προτίμηση στο δυναμισμό, τον αυθορμητισμό, απέναντι στο υπερβολικά "έντεχνο" και διανοουμενίστικο, αν και βέβαια οι επιμέρους τάσεις παίρνουν ριζικά διαφορετικές κατευθύνσεις). Όμως βέβαια και η κλασική θέση της γενιάς του '30 (μια επισφαλής ισορροπία μοντερνιστικού πνεύματος και λαϊκής, οιονεί "φυσικής" έκφρασης, βλ. Σεφέρης, Ελύτης, ιδίως στα δοκίμιά τους) είναι επίσης προβληματική. Εξ ου και η θέση τους απέναντι στον Καβάφη υπήρξε πάντα αμφίρροπη (υπερβολικά διανοούμενος, ανεπαρκής σχέση με την "ελληνική φύση" κτλ.--βλ. και πάλι πολύ χαρακτηριστικά Σεφέρης/Ελύτης). Ο Ραφαηλίδης (που γενικά θεωρούσε την ποίηση ελαφρά τέχνη, με κάποιες εξαιρέσεις) ξεχώριζε τον Καβάφη ως εκπρόσωπο της στοχαστικής τέχνης και άρα άξιο αισθητικό συνομιλητή του Καντ. Φυσικά η άποψή του αυτή περί μεγάλης και μικρής τέχνης τον είχε οδηγήσει στην πλήρη απόρριψη π.χ. του ροκ και άλλων ειδών, αλλά και του Σαββόπουλου προσωπικά, και σε παλαιότερα της διένεξης αυτής γραπτά του, ως "μη σοβαρής" μουσικής.
    Παραδόξως, ενώ στα κείμενά του έχει υπάρξει απροκάλυπτα ειρωνικός απέναντι στον Σαββόπουλο αλλά και τον Θεοδωράκη, θυμάμαι ότι ο Ρ. επαινούσε τον Χατζιδάκι, τρέχα-γύρευε γιατί. Γενικά η θέση του περιείχε πολλές αντιφάσεις, αλλά ως προς τη στάση που εξέφραζε ο Θεοτοκάς το σχόλιο είναι σχετικά ακριβές, και μάλιστα το χρησιμοποιεί αν θυμάμαι καλά για να επιτεθεί στον Σαββόπουλο επειδή ύμνησε έναν εγκληματία, ακολουθώντας βέβαια (ευθέως και διά της φόρμας του ζεϊμπέκικου) μια παγκόσμια λαϊκή παράδοση τραγουδιών για "φονικά" (εκεί ειδικά νομίζω ότι ο Ρ. χάνει το δίκιο του).

    Ν. Σταμπάκης

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Κύριε Σταμπάκη γράφετε πως «Ο Ραφαηλίδης, αντίθετα, υποστήριζε τη δύσκολη, στοχαστική τέχνη έναντι του άδολου ("ναΐφ") ταλέντου». Μα το ίδιο ακριβώς διατράνωνε και ο Θεοτοκάς, στο «Ελεύθερο Πνεύμα» του, το 1929. Ανέφερα ένα μικρό απόσπασμα. Στο βιβλίο του μιλάει για πρόσωπα, για «καλλιεργημένους δημιουργούς» (τον Ροΐδη, τον Ψυχάρη, τον Παλαμά, τον Θεοτόκη και κυρίως τον Ίωνα Δραγούμη) που πήγαν κόντρα στην ελληνική ηθογραφία με τα στοχαστικά τους κείμενα (και ποιήματα). Γι’ αυτό λέω πως η αναφορά στον Θεοτοκά είναι ατυχής. Αν ήταν ελιτίστας ο Ραφαηλίδης το 1994, σκεφτείτε τι ήταν ο Θεοτοκάς το 1929…

    Για τα περί Καβάφη συμφωνούμε. Ο Θεοτοκάς εκφράζει την γενική θέση (με το δικό του τρόπο) που είχε η κριτική της εποχής (δεκαετία του ’20) έναντι του Αλεξανδρινού.

    Για το rock ο Ραφαηλίδης είχε σωστή (γενικώς) θέση και δεν το απέρριπτε· τουλάχιστον την εποχή που έγραφε την κριτική του για το “The Last Waltz” του Scorsese (δες στο «Λεξικό Ταινιών», τόμος IV, Αιγόκερως Αθήνα 1982). Εκεί ο Ραφαηλίδης μιλούσε για την… «ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ σημασία αυτού του μουσικού ιδιώματος, με τη ΜΙΚΡΗ ΜΟΥΣΙΚΗ αξία». Μια σωστή σε γενικές γραμμές παρατήρηση, επειδή το rock υπήρξε πρώτα (και κυρίως) κοινωνικό φαινόμενο και μετά αισθητικό. Η μόνη ένστασή μου έγκειται στο γεγονός πως το rock εξαιτίας ακριβώς αυτής της αισθητικής ευκολίας ή άνεσης που παρουσίαζε (δεν χρειαζόταν κάποιος να σαπίσει στα ωδεία για να βγει να παίξει σε μια σκηνή) μπόρεσε κι έγινε κοινωνικό φαινόμενο (ειδάλλως, στην αντίθετη περίπτωση, θα γινόταν κοινωνικό φαινόμενο και η λεγόμενη «κλασική» της υψηλής αισθητικής αξίας). Το κοινωνικό δηλαδή με το αισθητικό κομμάτι τού rock υπήρξαν αλληλένδετα.

    Τέλος, διαβάζοντας κανείς το «Ελεύθερο Πνεύμα» του 24χρονου, το 1929, Θεοτοκά αντιλαμβάνεται το φορτίο κάτω από το οποίον έγραψε τη φράση «Προσωπικά ένας οποιοσδήποτε Γιαγκούλας των ελληνικών βουνών μ’ ενδιαφέρει πολύ περισσότερο από ό,τι μ’ ενδιαφέρει ο Αλεξαντρινός ποιητής». Όχι για να υπερασπιστεί την ηθογραφία (υπήρξε σφοδρός πολέμιός της, δίχως να την απορρίπτει ακρίτως – αναφέρει στο βιβλίο του τον Καραγκιόζη, στον οποίον εντοπίζει ένα πρωτόλειο σπέρμα κοινωνικής σάτιρας και κριτικής), αλλά για να πάει κόντρα (σ.σ. για την κόντρα ορισμένες φορές; – ok) στην ποιητική μιζέρια «ενός έθνους αδικημένου, που έζησε τις πιο βαριές ταπεινώσεις, και που, παρ’ όλα τα φούμαρά του, δεν πείσθηκε ακόμα κατάβαθα για την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπεια της ζωής» – θεωρώντας τον Καβάφη ως το «κορύφωμα της τάσης της ελληνικής ποίησης προς το θάνατο».

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Ευχαριστώ για τις διευκρινίσεις. Σε αυτήν την περίπτωση όμως ο Ραφαηλίδης διάβαζε επιλεκτικά τον Θεοτοκά, και επιμένω ότι δεν ήταν κάτι που του ξέφυγε: τη θέση αυτήν την έχει εκφράσει και σε κείμενά του, άρα αλλοιώνει εσκεμμένα τη θέση του Θεοτοκά (έχει ήδη επισημανθεί αυτό, ζώντος του Ρ., από τον Βαγενά αν δεν απατώμαι). Το χωρίο περί Γιαγκούλα δηλ. απομονωμένο το εντάσσει στην αμφιταλάντευση της γενιάς του '30 μεταξύ ελιτισμού και άδολης, "οργανικής" έκφρασης. (Η οποία πάντως υπήρξε: στους Σεφέρη/Ελύτη που ανέφερα είναι πολύ σαφής η αντίφαση, που την μπαλώνουν διά της γλωσσικής τους μαεστρίας και μόνο.)
    Σε ό,τι αφορά το ροκ, ναι, γνωρίζω το τσιτάτο για τους Band. Γενικά πάντως μοιραζόταν τη δυσπιστία του πολιτικού του χώρου προς το ροκ, με κάποιες παραχωρήσεις ενίοτε περί κοινωνικής αξίας (η συγκεκριμένη για τους Band είναι η μόνη που έχω υπ' όψη). Θυμάμαι και σχετικές κόντρες του με τον Βακαλόπουλο για τους Who, αλλά δεν τις έχω πρόχειρες.

    Ν.Σ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Αγαπητέ φίλε, καθόμαστε και συζητούμε τώρα τι μπορεί να πίστευε ή να νόμιζε ο Ραφαηλίδης και ο Βακαλόπουλος για το rock. Είναι κατάντια –όχι δική μας– το γεγονός ότι ασχολούμαστε με το τι έλεγαν κάποιοι που έχουν φύγει από τη ζωή εδώ και 10-15 χρόνια. Αλλά και τι να κάνουμε, θα μου πεις, όταν οι σημερινοί ζωντανοί μοιάζουν με προαιωνίως… πεθαμένοι; Εν πάση περιπτώσει. Ο μακαρίτης ο Βακαλόπουλος πάντως ήταν λίγο άσχετος με το rock, αλλά αυτό δεν είναι για την ώρα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Ε, ένα topic που ξεκινά από το πόσο αντιστασιακός υπήρξε ή όχι ο Χατζιδάκις και προχωρεί στο τι έλεγε ο Θεοτοκάς βάσει της άποψης Ραφαηλίδη, λογικό είναι να εξελιχθεί σε συζήτηση περί νεκρών. Όχι ότι είναι κατ' ανάγκην κακό αυτό, αφού τα ζητήματα που τίθενται μας αφορούν και σήμερα--ειδικά το αρχικό θέμα, περί ομορφιάς και αντίστασης, είναι όντως επίκαιρο, όταν βλέπουμε από κάποιους που επικαλούνται τον Χατζιδάκι ως πανάκεια να παρουσιάζεται και η σημερινή κρίση ως φαινόμενο πρωτογενώς αισθητικό... Και μακάρι να ήταν μόνο ο Σαββόπουλος που τα λέει αυτά.(Για τον Βακαλόπουλο δεν έχω κάποια αντίρρηση, αλλά δεν τον ανέφερα ως authority. Και μ' αυτόν ειδικά κλείνει σε λίγο 20ετία, όχι 10-15 χρόνια.)

    Ν.Σ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. μπορεις φιλε Ν.Σ. να θυμηθείς πως επαινούσε ο ραφαηλίδης τον χατζιδάκη?τι περίπου έλεγε?πολύ θα με ενδιέφερε
    -δεν ειρωνεύομαι,πραγματικά θέλω να μάθω-

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Ένα σχόλιο en passant μόνο έχω υπ' όψη... Και τώρα το ξέθαψα από κάπου που το είχα παραχώσει, είναι στο Λεξικό του, το παλιό στον Αιγόκερω για το "Sweet Movie": "Όσο το ένστικτο δεν έχει μαραζώσει η επιβίωση είναι πάντα δυνατή. Το λέει και ο Μάνος Χατζιδάκις όχι μόνο με τη γνωστή ολοζώντανη συμπεριφορά του αλλά και με το έξοχο μουσικό του σχόλιο σ' αυτή τη γλυκιά ταινία", κείμενο του '80.

    Ν.Σ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. ΥΓ, μια που είχα πρόχειρο τον τόμο είδα και το σχόλιό του για τη μουσική του Θεοδωράκη στο "Σέρπικο", "ωραία" μεν αλλά με άφθονη ειρωνεία για τις διαθέσεις του Θεοδωράκη, που την έδωσε σε μια κατά τον Ραφαηλίδη αντιδραστική ταινία. (Δεν το λέω για να δείξω κάτι, απλώς επειδή έτυχε να είναι στο ίδιο βιβλίο.)

    ΑπάντησηΔιαγραφή