Τρίτη 7 Σεπτεμβρίου 2010

η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ και ο ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

Από τις χιλιάδες μουσικές και κινηματογραφικές προσφορές των εφημερίδων, που απλώνονται και κατακυριεύουν τα περίπτερα τα τελευταία χρόνια, έχω αγοράσει ελάχιστες. Δύο ή τρεις. Βασικά, δεν στηρίζω την κίνηση, για τους δικούς μου, προφανείς θα τους έλεγα, λόγους. Δεν ανέχομαι το ξεπούλημα, την υπεροψία της κατανάλωσης, το «πάρε κόσμε» (ακόμη και αν μιλάμε για Χατζιδάκι, πόσω μάλλον για Χατζιδάκι…), προσδοκώντας την ώρα και τη στιγμή – όταν έλθει, αν έλθει –, όταν οι εφημερίδες θα παραδοθούν και πάλι απλές και ισχνές στο αναγνωστικό κοινό, σ’ εκείνο που ενδιαφέρεται μόνο να διαβάζει (ό,τι διαβάζει, αν διαβάζεται...). Όχι πως τώρα ζορίζομαι ιδιαιτέρως – αφού αγοράζω, πάντα, τις σκέτες εκδόσεις – αλλά, να, υπάρχει κι ένα πρόβλημα αισθητικής που συνδέεται με όλο αυτό το καρναβάλι.
Καθημερινή αγοράζω, κυρίως, κάποιες… καθημερινές· δεν θυμάμαι να είχα δώσει ποτέ 4 ευρώ για να την αγοράσω μαζί με τις «προσφορές». Το έπραξα την προηγούμενη Κυριακή, γιατί τσίμπησα από τα «Σεπτεμβριανά» και βεβαίως από το Κ, που είχε στο εξώφυλλο τον Χατζιδάκι. Φυσικά, είχα ενημερωθεί για την «προσφορά με τα «17 συλλεκτικά CD» από προηγούμενα φύλλα (αυτή την μπούρδα με τα «συλλεκτικά», μία σοβαρή εφημερίδα θα έπρεπε να την αποφύγει), αλλά δεν ήταν εκείνο που μ’ ενδιέφερε, μια και ό,τι θέλω και χρειάζομαι να έχω από το έργο του Χατζιδάκι το έχω από χρόνια. Τα κείμενα του Κ μόνο μ’ ενδιέφεραν, και σ’ αυτά θα ήθελα να ρίξω μια ματιά.
Αναφέρομαι, βασικά, στο αφιέρωμα στον Μάνο Χατζιδάκι, που έχει επιμεληθεί ο Βασίλης Αγγελικόπουλος και το οποίο καταλαμβάνει τις 38 από τις 66 σελίδες του περιοδικού. Να πω ότι απογοητεύτηκα; Ας μην το πω, γιατί μπορεί το προσδόκιμό μου να ήταν, άνευ λόγου, υψηλό – άρα εγώ να… ευθύνομαι. Εν πάση περιπτώσει. Ο Αγγελικόπουλος προέβη σε μία, CD το CD, κειμενογραφία, την οποία θα χαρακτήριζα διεκπεραιωτική – πράγμα λογικό, από τη στιγμή κατά την οποίαν ένας άνθρωπος καταπιάνεται με όλα τα κείμενα – και η οποία σώζεται από μερικές μόνον παρεμβάσεις των συνεργατών του Χατζιδάκι (τον Γιώργο Μούτσιο, κυρίως, έχω κατά νου, που αναπολεί ένα περιστατικό από τους «Όρνιθες»), όπως και από κάποιες φωτογραφίες (δε θυμάμαι να είχα ξαναδεί κάπου την ολοσέλιδη του Χατζιδάκι με τον Ρωμανό).
Πάντως, εκείνο που δεν μπορώ να καταλάβω είναι γιατί οι «χατζιδακικοί» κάνουν τόσα λάθη, όταν μιλάνε για το Γιώργο Ρωμανό. Τα ’χουμε πει, τα ’χουμε ξαναπεί (και δεν εννοώ μόνον τον εαυτό μου), αλλά εκείνοι, εκεί, τα ίδια. Στο κείμενο για τη «Μυθολογία» γράφει ο Αγγελικόπουλος (οι εμφάσεις δικές μου): «Η τόλμη του συνθέτη έφτασε στο σημείο να παρουσιάσει τα ‘παράξενα’ εκείνα τραγούδια με μια παντελώς άγνωστη τότε φωνή νέου, του πρωτοεμφανιζόμενου Γιώργου Ρωμανού». Αν και θιασώτης του "χατζιδακικού" έργου, ο Αγγελικόπουλος φαίνεται πως αγνοεί το γεγονός ότι ο Ρωμανός ούτε παντελώς άγνωστος ήταν, αφού είχε κυκλοφορήσει και μάλιστα σε παραγωγή (ας το πούμε έτσι) του Χατζιδάκι τις «Μπαλλάντες» του, στη Philips, το 1965 (πώς μπορεί να είναι κάποιος «παντελώς άγνωστος», όταν έχει βγάλει LP - κάποιοι θα τον είχαν πάρει χαμπάρι) και, βεβαίως, ούτε πρωτοεμφανιζόμενος ήταν (ο Ρωμανός), αφού ακόμη πιο πριν από το LP του, το 1963, είχε συνεργαστεί με τον Χατζιδάκι στο soundtrack του “America America”. (Ο Γιώργος Ρωμανός τραγουδά μαζί με τον Βασίλη Ριζιώτη το «Αστέρι του βοριά»). Αυτά είναι βασικά πράγματα και (επί τούτων) δεν πρέπει να γίνονται λάθη.Φυσικά, δεν κάθισα να ψειρίσω όλα τα κείμενα (δεν έχω το χρόνο), είμαι όμως σίγουρος πως θα υπάρχουν σ’ αυτά κι άλλες ανακρίβειες. Για παράδειγμα, τα δικά μου στοιχεία λένε πως οι «Έξι λαϊκές ζωγραφιές» δεν είναι έργο του 1950, αλλά του 1949. Τέλος πάντων, δεν επιμένω σ' αυτό. Σε αρκετά, εξάλλου, λήμματα στο internet, αλλά και σε διάφορα booklets, αναφέρονται και τα δύο έτη, 1949-50. Επειδή όμως η γνωστή εισήγηση του Χατζιδάκι για το ρεμπέτικο, στο Θέατρο Τέχνης, έγινε την 31/1/1949 (πολύ νωρίς το '49 δηλαδή) οδηγούμαι να υποθέσω πως ο συνθέτης είχε ήδη καταπιαστεί με το έργο, ολόκληρώνοντάς το, μάλλον, μέσα στη χρονιά. Κάπου αλλού, γράφει ο Αγγελικόπουλος για τις… «δέκα συνθέσεις» του «Χαμόγελου της Τζοκόντα». Στην πρώτη, αμερικανική έκδοση οι συνθέσεις δεν ήταν δέκα, αλλά δώδεκα. Στην ελληνική μόνον έκδοση αφαιρέθηκαν οι δύο, οι “Le soldat” (Ο στρατιώτης) και “The athletes” (Οι αθλητές) κι έτσι έμειναν δέκα. Αλλού αναφέρεται πως στο τραγούδι «Δεν ήταν νησί» (από τον «Καπετάν-Μιχάλη») κατά τη διάρκεια της δικτατορίας προσδόθηκε και αντιστασιακή χροιά, με την επωδό «άμα λευτερωθεί η Κρήτη/ θα λευτερωθεί κι εμένα η καρδιά μου». Σοβαρότατο λάθος. (λεπτομέρεια από το LP "Μάνος Χατζιδάκις για πάντα..." στην Pan-Vox X33 SPV 10145, από το 1972)
Αν είναι έτσι θα ήθελα να ξέρω ποιες εκτελέσεις γνώριζε ο κόσμος, τραγουδώντας με… αντιστασιακό τρόπο το τραγούδι; Επί χούντας το είχε πει η Κλειώ Δενάρδου, η Λίτσα Σακελλαρίου, η Ξανθίππη Καραθανάση (σε ενορχήστρωση Γιώργου Μουζάκη! – το αναφέρει ο δίσκος της), o Πάνος Κόκκινος με τους Faces, η Νάνα Μούσχουρη… Πήξαμε στoυς… αντιστασιακούς. (Δεν ειρωνεύομαι τους καλλιτέχνες. Κανείς εξάλλου, τραγουδώντας το κομμάτι, δεν νομίζω να πίστευε πως έκανε αντίσταση). Επί χούντας το είχε ηχογραφήσει και η Φλέρυ Νταντωνάκη, αλλά η δική της ερμηνεία κυκλοφόρησε τη Μεταπολίτευση. Το τραγούδι, δε, μεταδιδόταν σωρηδόν από το χουντικό ραδιόφωνο (το θυμάμαι ακόμη κι εγώ, που ήμουν παιδί), όπως και από την τηλεόραση, επέχοντας ρόλο «ύμνου της εθνοσωτηρίου» και όχι «αντιστασιακού» άσματος. Υπήρχε ποτέ περίπτωση ένα τραγούδι, το οποίον είχε αποκτήσει, υποτίθεται, "αντιστασιακή χροιά" να προβαλλόταν τόσο πολύ από τη χούντα και τα κανάλια της, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά; Δεν μας τα λέει καθόλου καλά ο Αγγελικόπουλος.(το "Aman efem" είναι το "Δεν ήταν νησί" του Μάνου Χατζιδάκι)
Εξάλλου, πρώτη φορά θα συνέβαινε ελληνικό «αντιστασιακό» τραγούδι να ακουγόταν την ίδιαν εποχή και στην Τουρκία! Η Fusun Onal, το 1973, στο 45άρι “Senden Baska/ Aman Efem” [diskotur DT 5087] τραγούδησε δύο κομμάτια του Χατζιδάκι. Το πρώτο ήταν το «Μίλησέ μου» (το μετριότατο τραγούδι σε στίχους Νίκου Γκάτσου, που είχε πει ο Μπιθικώτσης), ενώ το δεύτερο ήταν το «Δεν ήταν νησί». Ως τουριστικό έφθασε στ’ αυτιά τής Τουρκάλας το τραγούδι, όχι ως… αντιστασιακό. Μην λέμε ό,τι θέλουμε. Δυστυχώς, το «Δεν ήταν νησί», ένα ωραίο τραγούδι του Χατζιδάκι, το οποίο πρωτοείπε ο Ρωμανός στον «Καπετάν-Μιχάλη» (1966) το έκανε δικό της η χούντα, κακοποιώντας το (δια της χρήσης του). Αυτό πρέπει να πούμε και όχι να προσπαθούμε να το μετατρέψουμε, αυθαιρέτως, σε... αντιστασιακό.
Στο «αφιέρωμα» παρεμβαίνει και κάποια κυρία Γιώτα Σύκκα ή Συκκά (Γ.Σ.) – δεν είμαι σίγουρος που ακριβώς τονίζεται το επώνυμό της – με το κείμενο «Ο Μάνος και οι ζωγράφοι». Κι ενώ άμα έχεις τους δίσκους, βλέπεις τα εξώφυλλα και λες ένα-δυο λόγια για το εικαστικό τους περιεχόμενο, όταν είναι να δώσεις ένα σοβαρό στοιχείο λες άλλα αντ’ άλλων. Γράφει η Γ.Σ.: «Ο Μόραλης έκανε το πρώτο εξώφυλλο του Χατζιδάκι, αλλά και το πρώτο εξώφυλλο της ελληνικής δισκογραφίας το 1969 στη Fidelity, στα χρόνια του Αλέκου Πατσιφά». Αυτό το 1969 είναι παντελώς λάθος. Το 1959, μάλλον, ήθελε να πει (μα κι αυτό είναι λάθος), γιατί τότε, το '59, ο Πατσιφάς είχε τη Fidelity (μαζί με τον Νίκο Καρύδη), ενώ και αυτό που λέει για τον Μόραλη, πως έκανε το πρώτο εξώφυλλο του Χατζιδάκι και το πρώτο, ταυτοχρόνως, της ελληνικής δισκογραφίας ελέγχεται – από τη στιγμή κατά την οποίαν η Γ.Σ. δεν αναφέρει συγκεκριμένα στοιχεία (να μας πει, δηλαδή, για ποιο δίσκο πρόκειται).Ο πρώτος δίσκος του Χατζιδάκι 45 στροφών, extended play, που τυπώθηκε στην Ελλάδα και είχε εξώφυλλο – βάσει των δικών μου στοιχείων – είναι «Το Καταραμένο Φίδι» [Fidelity EP 8901] από το 1958, ούτε καν το ’59, και στο εξώφυλλο δεν υπήρχε έργο του Μόραλη, αλλά του Χατζηκυριάκου-Γκίκα. Αν κάποιος γνωρίζει παλαιότερο δίσκο του Χατζιδάκι, με έργο του Μόραλη στο εξώφυλλο, θα τον παρακαλούσα πολύ να με πληροφορήσει σχετικώς.... καθότι, για μένα, δεν υπάρχει. Ο πρώτος Μόραλης σε εξώφυλλο Χατζιδάκι είναι σίγουρα στις "Έξη Λαϊκές Ζωγραφιές" [Fidelity 8906] από το 1959. Επίσης, το εξώφυλλο από τον "Κύκλο του C.N.S" [Fidelity 8905] ίσως να είναι Μόραλης - το έχω δει στο επίσημο site του Χατζιδάκι, οι... γραμματοσειρές μοιάζουν - αλλά κι αυτό είναι του '59, όχι του '58 (αφήνω το γεγονός ότι βγήκε μετά το υπ' αριθμόν 8901).
(εξώφυλλο 7ιντσου τού Μίκη Θεοδωράκη από το 1957 - από το βιβλίο του Α. Ζακυθηνού)
Όσον αφορά, τώρα, το ποιοι ήταν οι πρώτοι ελληνικοί δίσκοι που είχαν εξώφυλλο, εμένα οι δικές μου πληροφορίες δεν με πάνε στον Μάνο Χατζιδάκι, αλλά στον Μίκη Θεοδωράκη. Στο βιβλίο του Αλέξη Ζακυθηνού «Δισκογραφία ελληνικής κλασικής μουσικής» [εκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα, 1993] εικονίζονται δύο 7ιντσα του Θεοδωράκη, στην His Master’s Voice, από το 1957, με τα έργα “Love and Death” και “O Kyklos”, τα οποία ερμηνεύει η σοπράνο Arda Mandikian. Τα δισκάκια αυτά, τα οποία (το ξαναλέω) έχουν εξώφυλλα, δεν τα έχω δει ποτέ και γι’ αυτό δεν είμαι 100% σίγουρος αν (τα εξώφυλλα) ήταν τυπωμένα στην Ελλάδα. Για προηγούμενα όμως εξώφυλλα (του 1954 και του 1955) ο Ζακυθηνός αναφέρει ότι (εκείνα) ήταν τυπωμένα στην Ολλανδία. Οπότε, λογικώς, αν τα δύο εξώφυλλα του ’57, με τα έργα του Θεοδωράκη, δεν ήταν ελληνικά, επίσης θα το έλεγε. Τι να συμπεράνω απ’ αυτό; Πάντως όχι ότι ο «ο Μόραλης έκανε το πρώτο εξώφυλλο του Χατζιδάκι, αλλά και το πρώτο εξώφυλλο της ελληνικής δισκογραφίας το 1969 στη Fidelity, στα χρόνια του Αλέκου Πατσιφά». Σε μία και μόνον πρόταση εντοπίζονται, σίγουρα δύο, για να μην πω τρία λάθη!
Ελπίζω, στα κείμενα που θα συνοδεύουν τα CD, οι προχειρότητες και οι ανακρίβειες να είναι λιγότερες…

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου